14 Mayıs seçimleri bitti. Seçim sonrası seçimlere katılan tüm partilerin hesap verme zamanını işaret ediyor. Ancak ikinci türden olan Cumhurbaşkanlığı seçimleri bu hesaplaşma sürecine izin vermemektedir. Partiler, seçimlerin hemen ardından Cumhurbaşkanlığı seçimi için izlenecek yol haritasını belirlemek için çalışmalara başladı.
Seçimlerde en çok Kürtlerin oyu merak ediliyordu. Bir önceki seçimde 9 milletvekili çıkaran Yeşil Sol Parti’nin çatısı altına girdiği milletvekilliği seçimlerinde HDP’nin kaç oy alacağı ve kaç milletvekili alacağı merakla bekleniyordu.
Milletvekilliği seçim sonuçları, “Yeşil Sol Parti yeniden en az 9 milletvekili çıkar” diyenlerin yanıldığını gösterdi. Cumhurbaşkanlığı seçiminde yanılmadığımız için rahat olalım.
Peki Yeşil Sol Parti neden Diyarbakır’dan sadece 8 milletvekili çıkardı? CHP’nin yaklaşık 20 yıl sonra milletvekili seçilmesini nasıl izah edebiliriz? AK Parti oylarındaki kısmi düşüşe rağmen nasıl 3 milletvekili çıkarmayı başardı?
Bu soruların yanıtları hiç şüphesiz partiler, siyasi analistler ve araştırmacılar kadar sokaktaki herkes kadar merak ediliyor.
Kürt sorunu, Kürt İslamcılığı, yerel yönetimler, bölgesel eşitsizlik, sınıf ve kimlik kaygıları, çatışma analizi ve toplumsal barış inşası konularında ulusal ve uluslararası medyada makaleleri ve kitapları yayınlanan Cuma Çiçek ile konuyu tartıştık.
HDP/Yeşil Sol Parti’nin oy kaybını değerlendiren Çiçek, oyların CHP ve TİP’e kaydığına dikkat çekerek, 2. tip cumhurbaşkanlığı seçiminde seçmenin sandığa gitmesi gerektiğine işaret etti.
‘Umut ve güven kaybı var’
Diyarbakır ve bölge illerinde HDP’nin oylarının düşmesini bekliyor muydunuz?
Açıkçası ben HDP’nin oylarının düşmesini bekliyordum. Ama 4 oydan birinin düşeceğini beklemiyordum. Diyarbakır için diyemem ama HDP’de toplamda ortalama yüzde 25’lik bir düşüş var. 2018’de 11,7 olan HDP’nin genç kuşaktan daha fazla oy aldığı düşünüldüğünde, bu yükselişin artacağını ve yüzde 12’lik bir oran beklendiğini söyledik. Ama şimdi 8.8’e düştü. Bu, ortalama olarak dört oydan birinin gittiği anlamına gelir. Sadece Diyarbakır için değil Diyarbakır için de yüzde 5’lik bir azalma var. HDP, bölgenin hemen her ilinde hızla oy kaybetti. Bazı köylerde yüzde 40’a varan oy kaybı yaşanıyor. Şahsen yüzde 10, 15’lik bir düşüş bekliyordum ama yüzde 25’lik düşüş beklentimin üzerinde.
Oy oranındaki bu düşüşün sebebi nedir?
Bunun temel nedeni, Kürt siyasetine yönelik uzun süredir devam eden umut ve güven kaybıdır. Kırılma noktaları, analiz sürecinin çökmesi ve kentsel çatışmalardır. O günden bu yana HDP siyasetine dair bir umut ve inanç kaybı yaşanıyor. 15-16 yıllık büyük bir barış ve bütünleşme süreci ve HDP projesinin ardından Kürtler geride yıkılmış şehirler ve kaybedilen binlerce can bıraktı. Bence Kürtler bu travmayı atlatamadı. HDP siyasetinin bu konuda hesap vermemesi ve bu konuda açık bir diyalog içerisine girmemesi de bu ‘yas sürecini’, arafta kalma durumunu uzattı. Ancak seçmen HDP’den kopmadı. Morali bozuldu ve Newroz dışında hiçbir harekete katılmamaya başladı. Bakarsak son 7 yılda Newroz dışında birkaç bin kişinin geldiği bir eylem yok. Nevruz partisiz bir milli bayram olduğu ve Kürtler yılda bir kez devlete biz hala buradayız dedikleri için kalabalık oluyor. Ama partinin davetine ve parti odaklı eylemlerine bakacak olursak, morali bozuk çok büyük bir kitle var. Aslında HDP, birkaç yıldır tüm kitlesini moralize etme gücünü kaybetti. Hatırlayalım, kentsel çatışmalardan önce milyonlarca insanın sokağa döküldüğü eylemler oluyordu. Bu umut ve güven kaybı ilk yıllarda seçimden uzaklaşmaya dönüşmedi diye düşünüyorum ama bu yüzde 25’lik düşüş bu muhasebenin yapılmamasından ve diyalog eksikliğinden kaynaklanıyor. Son iki yılda HDP’nin izlediği siyasetin de bunda etkili olduğunu düşünüyorum. Kısacası Kürt sorunu Ankara’daki partilerden çok Ankara ile bir hesaplaşma sorunu, bir rekabet sorunuydu. Ancak HDP son iki yıldır seçim stratejisinde temelde iki ana bloğun gerisinde kalmayı tercih etti. Bu da kısaca HDP siyasetinin siyasi öznelliğini ortadan kaldırdı. Millet İttifakı ve Millet İttifakı olmak üzere iki ana blok. Bu ikisinden birinin arkasında durmak, diğerini desteklemek demektir. Doğal olarak HDP’nin siyasi öznelliğini zayıflatan bir söylemdi. HDP aktör olarak üçüncü bir odak noktasına dönüşemedi, siyasi söylemlerini ve beklentilerini bu iki ittifakın siyasi gündemine taşıyamadı. HDP, iki ittifakı ne siyasi bir aktör olarak ne de yasal talepler olarak etkileyemedi. Bununla da HDP’nin kurumsal kapasitesi zayıfladı. Devlet baskısıyla kapatılan AK Parti iktidarının liderliğinde bir HDP var. HDP de seçim döneminde propaganda yapacak kitleden mahrum. Medya da kaynağını kaybetti. Listelerde de bir sorun vardı. Türkiye solundan adayların temsil gücünden çok fazla isimle seçilebildiği yerlerden, yerelle ilgisi olmayan isimlerin aday gösterilmesi; Bunu Muş ve Diyarbakır’dan örneklendirebiliriz. Buna kaç seçim itiraz edildi? Ancak HDP Genel Merkezi bu itirazları duymadı. Elbette Türkiye solu seçilebilir yerlerden aday gösterebilir ama bu oyların yüzde 1’i soldan gelse 80 milletvekili çıkarma şansı oradan çıkarılmalıydı. Ancak Türkiye’nin solundan en az 14-15 milletvekili aday gösterildi. Bu adaylar seçim sürecinde seyirciyi demoralize etti. Bunun somut kanıtları var. Türkiye’de katılım arttı ama Kürt bölgesinde katılım ortalamanın altında hatta bir önceki seçimin bile gerisinde.
‘OYLAR CHP ve TİP’e gitmiş görünüyor’
HDP’nin ‘kayıp’ diyebileceğimiz oyları kime, hangi partiye gitti?
HDP’nin oyları iki yere gitmiş görünüyor. Biri CHP, diğeri TİP. Kürt illerindeki kaybın iki nedeni var: Birincisi, Kürt illerindeki katılım azaldı. Obur CHP’ye giden oylardır. Batı metropollerinde oylar TİP ve CHP’ye kayıtlı. TİP’in %0,5’i HDP seçmeninin oyu. İzmir ve İstanbul’da seçmenin üçte biri TİP’e gitti. Bu konuda, iki ana bloktan birini destekleyecekseniz, o grubu destekleyen aktörden çok Kürtlerin o grupla iş yapması daha mantıklı görünüyor. Hatta 2014 yılına kadar 6.5 bandını geçemeyen bir HDP vardı. 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra ilk olarak yüzde 13’e yükseldi. Ama sonra yüzde 11’e geriledi. Bu nedenle HDP’nin izleyicisi de halktır. Yani yüzde 7-8 oranı, partisi ne yaparsa yapsın tüm yanlışları kabul eden, her kuralda desteğini kaybetmeyen bir kitledir. Ama oyuncular artık öyle değil, yeni seçmenler var. İlk kez oy kullanan Kürtler var. Düşen oylara bakınca HDP 10 seçmenin 8’ini ikna ederek sandığa gönderdi. Gerisini iyi ikna etti ama kalanların toplamının az olduğunu belirtmek gerekir.
Sezgin Tanrıkulu Diyarbakır’dan aday gösterildi ve kazandı. CHP’nin Diyarbakır’dan milletvekili çıkarmasındaki başarısında Tanrıkulu’nun etkisinden bahsedebilir miyiz?
Bu sadece Diyarbakır’da olsa, sadece Sezgin Bey’e verilse bunları söyleyebiliriz ama Mardin’de, Van’da aynı durum var. HDP ve AK Parti’nin bu illerde kaybettiği oyların çoğu CHP’ye gitmiş gibi görünüyor. Elbette bir Kürt kitlesi AK Parti ve HDP’den vazgeçip CHP’ye oy verdi. Burada isimlerin ötesinde bir yönelim var. Tekrar belirteyim, merkezde bir bloğu desteklemektense oradan o bloğun bir modülü olmayı tercih etmiş görünüyor. Tabii bir de Sezgin Bey’in kişisel performansı var, CHP içinde uzun yıllardır Kürt meselesine ilişkin bir duruşu ve dinamikleri var. HDP Kürtleri arasında da belli bir prestiji var. Sezgin Bey’in meclise girmesini de değerli buluyorum. CHP Kürt sorunu konusunda bir şeyler yapacaksa bu siyasi dönüşümü kurabilecek tek kişi Sezgin Bey’dir. Sezgin Bey’in emeğini, emeğini HDP seçmeninin de gördüğünü düşünüyorum. Ama bu sadece adından dolayı artan bir olay değil. Peki Mardin ve Van’daki artışı neye bağlayacağız? Kürt coğrafyasında her 10 HDP’liden biri CHP’ye oy verdi.
‘AK PARTİ BÖLGEDE MARJİNAL BİR PARTİ DEĞİL’
AK Parti, Diyarbakır’da yeniden 3 milletvekili çıkarmayı başardı. Bunu nasıl değerlendirmeliyiz? HÜDA PAR’ın katkılarıyla anlatmak mümkün mü?
AK Parti de bölgede gücünü kaybetmiştir. Ama sandığımız kadar güç kaybı olmuyor. 2018’e çok yakın bir oy kaybı var. Ülke genelinde de kayıplara paralel bir kayıp var. Dolayısıyla AK Parti, Kürt illerinde hâlâ marjinal bir parti değil, hâlâ ana muhalefet merkezlerinden biri konumunda. Bölgede halen birinci parti olan HDP, ikinci parti ise artık AK Parti’dir. Farklı olan, CHP’nin Kürt coğrafyasında üçüncü aktör olarak ortaya çıkmaya başlamasıdır. İkinci tipte sonuç ne olur bilmiyorum ama Kemal Beyefendi kazanırsa muhtemelen bölgede CHP’nin yükselişi artacaktır. Çünkü son noktada AK Parti’nin oylarını iki yönlü okumak gerekiyor. Bunlardan biri İslamcılıktan beslenen ideolojik siyasi tercihtir. İkincisi, yöneticinin sağladığı imkanlardan devletin ekonomik kaynaklarını besleyen bir sınırdır. Ama merkez olmanın avantajı da var. Yani tarihsel olarak Kürtlerin bir kanadı kendi bağımsız örgütleriyle hak mücadelesi verirken, diğer kanadı merkez partilerin bölgesel uzantısı olmayı tercih ediyor. Bu merkezi ideolojik kimlik aslında değerli bir Kürt kesimi için çok da belirleyici değil. Burada sorun merkezin bir modülü olmaktır. Bu nedenle merkezle iş yapmak Kürtlerin içinde bir çizgidir. 1950’lere kadar olan tüm seçimlere de bakabiliriz. Merkez’in değişime yaklaştığını gören bir grup aktör seçim öncesi CHP’ye yaklaşmaya başladı. Erdoğan kaybederse bu çizgi muhtemelen zayıflamaz, yeniden Erdoğan etrafında kenetlenir. İkinci turda Kemal Bey kazanırsa CHP’nin yükseleceğine inanıyorum.
HDP, Diyarbakır’da bir milletvekilini kaybetti. Ancak desteklediği Kılıçdaroğlu, Cumhurbaşkanlığı seçiminde oyların yüzde 72’sini aldı. Bu durumda Kılıçdaroğlu’nun yüksek oylarını nasıl değerlendirirsiniz? HDP kendi adayını çıkarmayarak doğru mu yaptı?
HDP kendi adayıyla çıksaydı en azından ilk turda güçlü bir adayla bozabilirdi. Kendi siyasi söylemlerini biraz daha anlaşılır bir dille halka anlatabilirdi. Belki Kemal Bey’in seçilme ihtimalini artırma ihtimali var. Türk milliyetçileri bu gerilimden olumsuz etkilenmiş görünüyor. Bir kısmı Sinan Oğan’a gitti ve bu geçiş HDP’den kaynaklanmış gibi görünüyor. Muhtemelen Kemal Bey birinci sınıfta Türklerin oyunu kaybetmeyebilirdi, yüzde 14,15 gibi güçlü bir adayla HDP bandında oyları alabilirdi. Ve ikinci tipe daha güçlü girebilirler.
‘Kürtler 2. turda sandığa gitmeli’
İkinci tıpta Kürtlerin tutumu nasıl olacak?
Katılımın biraz artacağını düşünüyorum. İki senaryo var. Birinci senaryo, Kemal Bey’in oylarının yüzde 40’a düşmesi ve çaresizliğin insanların moralini bozması ve sandığa gitmemesi. Ancak bu olursa bence Türkiye için büyük bir yıkım olur, muhalefetin direnci kırılır. Hatırlarsak 2017’den bu yana muhalefetteki hareketliliğin ana kaynağı iki bloğun oylarının birbirine yakın olması. Değişim ihtimali olduğu için bu yakınlık insanlara moral veriyordu. Ama iktidar yüzde 20’lik ezici bir farkla kazanırsa, sadece Kürtlerin değil genel muhalefetin de direncinin kırılacağını düşünüyorum. Bu hem CHP’nin hem de Erdoğan’ın kampanyalarına bağlı. Düzgün bir kampanya devam ederse, Bay Kemal’in yakın bir oyla kazanması veya kaybetmesi için küçük bir şans var. Ancak direniş bu kadardır ve bu direnişle muhalefet 10 ay sonra gideceğimiz yerel seçimlere daha güçlü girebilir. Ve belki de erken seçimle umut canlı tutulur. Burada HDP ve CHP’nin tutumu değerlidir. Yani HDP, sandık başına gitmeyen kalbi kırık seçmene nasıl seslenecek ve onları ikna edebilecek mi? Siyasi yanılgılara göğüs gerebilir ve halka net bir dille konuşabilirse, HDP’nin yüzde 8,8’den fazlasını sandık başına götürebileceğine inanıyorum. Katılımdaki artışın ana kaynağı AK Parti gibi görünüyor. Erdoğan daha fazla insanı sandık başına götürebilecek gibi görünüyor ve CHP de aynısını yapabilirse veya sandıkların yarattığı rehavetten çıkıp ona karşı bir kampanya yürütürse kazanabilir. HDP ve CHP bu konuda iyi çalışırsa bir şeyler değişebilir. Ve Sinan Oğan Millet İttifakı’na ikna edilebilirse, AK Parti’ye oy veren bir kesim ikna edilirse (ki bunun için CHP’nin köklü bir değişime gitmesi gerekir), bu 4 şeyi bir arada yapabilirse bence Sn. Kemal ikinci tura kalacak. hala şansı var. Ama tüm bu saydıklarım, Sinan Ogan’ı ikna etmek ve HDP’lileri aynı anda daha fazla sandığa götürmek zor.
CHP ve HDP’nin asli nedenlerle ayrı ayrı çalışması gerekiyor. HDP Sinan Oğan ve CHP’den bağımsız olarak, Kemal’in neden kazanması gerektiğine de odaklanmalı ve muhtemelen kazanmazsa oluşacak olası kayıpları da hatırlatmalıdır. Ancak aynı zamanda Kemal Bey kazanırsa elde edilecek kazanımları daha net anlatmalıdır. CHP’ye konuşmadan seyircisiyle bağımsız bir aktör olarak konuşmalı. Kemal Bey de Ogan’la daha esnek bir dille ittifak kurabilir ve aynı zamanda her koşulda AK Parti’nin yanında yer alan dindar kitlelere hitap eden yeni bir söylem kurabilir. Daha net, daha doğrudan bir dil kullanmayı tercih ederim. Kemal Bey bu veda ile hep kapıyı gösterdi ama ötesini hiç konuşmadı. En azından dindarlar sadece kapıyı göstermekle kalmayıp ötesini, bu nedir diye de konuşsalar, daha somut formüle edebilseler AK Parti’nin yüzde 1-2-3’ünü ikna edebilir. çok çevre. Bu oranlar düşük olsa da ikinci tip kazanabilir.
